ĐẶNG TOẢN - NGƯỜI ĐO VŨ TRỤ KHÔNG BẰNG BA CHIỀU CỦA KHÔNG GIAN - Đoàn Nhã Văn

          Tôi đọc Đặng Toản trên facebook chỉ vài năm trở lại đây. Ở những gì đã đọc được, tôi thích thú với một số bài nằm trong dòng lục bát bốn câu của ông về chủ đề: “Đo Vũ Trụ”. Sau đó, ông đã in tập thơ “Lục Bát Đặng Toản”, gồm nhiều chủ đề khác nhau, và “Đo Vũ Trụ” là một chủ đề chính.

        Người ta có thể bán, như Hàn Mặc Tử bán trăng. Người ta có thể buôn, như có người đi buôn gió. Người ta có thể đổi chác, như Trần Trung Đạo “đổi cả thiên thu tiếng mẹ cười”. Có thể nói trước ông, thiên hạ đã bán, buôn, đổi chác mọi thứ trong vũ trụ này. Còn “đo”? chắc là hiếm. Và tôi ưng với cái hiếm này.

          Không biết sao, đọc ông, có lần tôi nhớ đến những câu thơ của Vũ Hoàng Chương, trong đó có hai câu.

          “Đẩy mãi bàn chân tìm đất đứng

          Ngoài ba chiều cũ đã tan hoang”

          (Vũ Hoàng Chương, Thi Hào Đã Khuất).

          Không gian ba chiều trong thời đại của thi hào ấy tan hoang. Cũng như không gian trong thời đại của Đặng Toản và của chúng tôi nói chung, cũng tan hoang không kém, nếu không nói là không chỉ tan hoang, mà còn thất tán. Vì thế, Đặng Toản “đo” vũ trụ không bằng chiều kích các trục: X, Y, Z của không gian. Ông đo bằng chiều kích thứ tư, chiều kích của lòng người, của tâm thế một người sống bên ngoài đất nước. Ở chiều thứ tư ấy, Đặng Toản trải lòng mình với tha nhân. Chữ nghĩa khởi đi từ chính trái tim mình, soi rọi bóng đêm hiện tại, xóc tung ngăn kéo ký ức, dò tìm quá khứ xa xưa, về một vùng tuổi thơ, để rồi nhìn thấy mình là một đứa trẻ mất quê hương.

          “Tôi đo vũ trụ tim tôi

          Còn nguyên đứa trẻ mồ côi quê nhà

          Bước trên quê mới bôn ba

          Viễn trông theo bóng chiều tà quê xưa”

          Ở lớp tuổi 60 mà lòng vẫn rưng rưng như đứa trẻ mồ côi, phải là một người giàu nội tâm và đầy nội lực mới “đo” được như thế. Từ nỗi “mồ côi quê nhà” ấy, ông đo thêm để thấu hiểu lòng người.

          “Tôi đo vũ trụ lòng người

          Trái tim vết xước còn tươi máu đào”

          Vũ trụ là cực đại, xác thân là cực tiểu. Ở cái cực tiểu, cát bụi hư vố ấy, cõi này cũng là cõi tạm mà thôi.

          “Tôi đo vũ trụ tạm thời

          Trong khi chờ nhận trát mời Diêm Vương”

          Nếu chỉ đọc những dòng trên, thì dường như ông đi từ tuổi thơ đến tuổi già mà không qua thời tuổi trẻ. Có thật vậy không? Không! Vũ trụ của ông cũng là vũ trụ của mênh mông tình yêu đôi lứa, nhưng không phải là hạnh phúc viên mãn, mà là thứ tình yêu rách nát, lìa xa, tươm máu….

          “Tôi đo vũ trụ nguy nga

          Yêu em ngày mộng đã xa muôn trùng

          Giai nhân lộng bóng anh hùng

          Tôi ngồi đếm ngọn nắng chùng, chập rơi”

          Người ta nói “chập chùng”, ông có khác, “Chùng, Chập” và rơi. Vậy đó, ai không chịu thì… thôi!

          Hoặc

          “Tôi đo vũ trụ triền miên

          Đâu hay em chép pho thiên sử tình

          Em hân hoan đón bình minh

          Tôi ngồi lặng lẽ giọt thinh không tràn”

          Một người ngồi ghép nhiều mảnh tình yêu lại thành pho thiên tình sử, còn một người ngồi lặng lẽ hứng những giọt thinh không. Đặt “giọt thinh không” trong “pho thiên tình sử” cũng chính là hai đầu nguyên lý cực tiểu và cực đại. Và đây cũng chính là tư tưởng trong Nam Hoa Kinh.

          Trong dòng “đo” vũ trụ ấy, Đặng Toản không chỉ viết về tình yêu đôi lứa, về quê hương bên kia biển lớn, mà còn có những bài mang hình ảnh của tôn giáo, chứa đựng những triết lý của nhân sinh.

          “Tôi đo vũ trụ hiền từ

          Thấy sư ông nhập vô dư niết bàn

          Lửa vô minh cháy lụi tàn

          Thân như hoa đốm trên ngàn hư không”

          Hoặc

          “Tôi đo vũ trụ đôi khi

          Nín khe chịu cú song phi của đời

          Nén đau thưa với Ngôi Lời

          Máu trên thập giá, giọt rơi xóa buồn”

          Dẫu bầm dập, đớn đau, lãnh trọn cú song phi của cuộc đời, vẫn “nín khe”, độc giả thấy được một phần nào nội lực của Đặng Toản, từ tứ thơ lẫn hình ảnh. Một người không trải qua khổ luyện, khó thành công trong chủ đề này. Ông đã làm được, và làm hay.

          Trong thi ca, ít ai dám “chơi” được những chữ như “vô tư”, “tà tà”, “đã đời”, “hà rầm”, “dị òm”, v.v, và đặt nó trên những trang thơ của mình. Đặt được trên những trang văn đã khó, đặt trên những dòng thơ còn khó hơn. Bởi vì đây là những chữ nằm nơi cửa miệng của nhân gian, đầy rẫy trong văn nói. Vậy mà ông dường như không boăn khoăn gì mấy. Ông “chơi” một cách thoải mái và rất nhiệt tình.

          “Tôi đo vũ trụ vô tư

          Lận lưng hai chữ chân như làm bùa”

          Hoặc

          “Tôi đo vũ trụ hà rầm

          Em ngồi gõ phím tình câm bên đời”

          Và nữa,

          “Tôi đo vũ trụ đã đời

          Bẵng quên nón cối, nón cời rủa nhau”

          Người khác sẽ đắn đo đặt xuống dòng thơ của mình những chữ như thế. Điều mà tôi nghiệm thấy, có lẽ ông muốn giữ cái chân thật ấy (từ văn nói sang văn viết), và muốn giữ những dòng cảm xúc tuôn trào từ bàn phiếm xuống trang chữ. Đây là một sự chọn lựa. Ở vị trí một người đọc, có những chỗ độc giả chưa chắc đã thích, như tôi chẳng hạn. Tuy nhiên, ông đã chọn cách chơi cho mình. Và trong cách chơi ấy, người đọc thấy ông chẳng hề đắn đo gì. Nghĩa là, trước hết là viết sao cho mình cảm thấy thật “đã”, trải xuống đời hết những ruột gan. Còn chuyện thiên hạ có “đã” hay không, tính sau. Và dường như ông cũng không quan tâm gì mấy.

          Có chỗ tôi thấy ông có hơi hướm của người khác, nhưng cũng … chẳng sao.

          “Tôi đo vũ trụ miên du

          Thấy mùa chảy ngược từ thu sang hè

          Lênh đênh giang trượng lau bè

          Biển sông chợ nhớ suối khe lạ lùng”

          Hình ảnh ông chọn, tôi thấy có một chút Bùi Giáng, tôi nghe một chút Trịnh Công Sơn (“nghe ra từ độ suối khe” trong nhạc phẩm “Một cõi đi về”).

          Cách đo Vũ trụ của Đặng Toản không là cách đo cố đinh: dài / ngắn; nặng / nhẹ; nông / sâu. Đặng Toản đo vũ trụ bằng một sự đa dạng, khó tìm thấy ở bất kỳ một tác giả nào khác.

          Có lúc, Ông đo bằng chia lìa thất tán:

          “Tôi đo vũ trụ phân kỳ”

          “Tôi đo vũ trụ chia lìa”

          “Tôi đo vũ trụ lạc loài”

          Lại có khi, ông đo bằng trái tim mẩn cảm của mình trước cuộc đời, có lần rất vô tư, có khi đầy ngậm ngùi cay đắng, cũng có lúc lại khoan thai, độ lượng:

          “Tôi đo vũ trụ vô tư”

          “Tôi đo vũ trụ ngậm ngùi”

          “Tôi đo vũ trụ bềnh bồng”

          Cách đo của Đặng Toản chẳng giống ai. Đo bằng tâm thế thay đổi ở những giai đoạn khác nhau trong một đời người. Ông đo bằng: rã rời, hao gầy, cuồng nộ, hiền minh; nhưng cũng có lúc bằng mỏi mòn, chán chường, tuyệt vọng, v.v. Dù đo bằng cách nào đi nữa, độc giả vẫn thấy được một trái tim đã đập những nhịp đập tha thiết với cuộc đời. Khi chữ nghĩa khởi đi từ trái tim nồng nàn với cuộc đời như thế, thì cho dù có những chỗ chưa chắc lọc, nó vẫn làm rung động những độc giả khó tánh.

          Ngắn gọn, “Đo Vũ Trụ” có thể xem là thành công của một người yêu chữ nghĩa, một nhà thơ mang tên Đặng Toản.

          Đoàn Nhã Văn

          3/2022