PHIÊN KHÚC RÚ CHÁ - Đặng Ngọc Tam Giang

Tản văn

             Thấu thị trong mắt là màu xanh, màu xanh đến tươi mát, dịu dàng. Lá rợp thân, thân vươn cao hơn đầu người, cao bằng nóc nhà. Nhành như cánh tay dang rộng, rễ một phần bám sâu tầng đất phần còn lại u nần - hình khối như tạc tượng với các đường nét biết tư duy. Giữa trưa hè nắng ba mươi bảy độ, lang thang giữa đồng khô rơm rạ sẵn sàng cho mùa đốt đồng tái vụ gặp được bóng cây, lòng bạn thế nào? Bạn từng đi trên sa mạc khát cháy cổ chưa? Đó! Đó! Đại loại như thế! Một sự thỏa mãn cảm xúc... suy diễn hơn, đó là biểu hiện hạnh phúc mà không quá cao xa hay lý tưởng hóa. Và, màu xanh trong thấu thị ấy là vùng cây có tên: rú Chá.

          ***

         Rú Chá, cái tên độc lạ. Bạn thử gõ vào Google ba từ: “Rú Chá Huế” thì trong vòng 0,4 giây “anh ấy” cho ra hơn 26 nghìn kết quả. Rú Chá với tổng diện tích hơn 5ha và với gần một trăm phần trăm (90%) là cây chá. Từ loài cây đã khai sinh ra tên. Đôi lần tôi giới thiệu tên làng tên xã với người mới quen, họ không biết, tôi quay sang giới thiệu “làng tôi ở gần rú Chá” thì người ta “a, à” liền.

          Rú Chá vượt thời gian và không gian. Nói đến không-thời gian, bạn sẽ nghĩ đến 4 chiều kích hay là nhiều hơn thế? Tôi thì không/ chưa “ngộ” mấy về “lý thuyết dây” nên rất khó khăn về “tri giác” ở điểm thời gian rú Chá có bao giờ. Song, người ta cho rằng rú được hình thành từ khi có làng, làng Thuận Hòa (xã Hương Phong, TP Huế, Thừa Thiên Huế) thành lập cũng đã hơn năm trăm năm hoặc có thể rú hình thành từ khi còn tên châu Ô, Lý. Và rằng dự đoán tương lai là mãi mãi? Mãi mãi trong sự tồn sinh bình thường vũ trụ này... Mặc khác, không gian rú Chá được mở diện tích cây trồng và “rộng” cả tiếng tăm về nó.

          Rú Chá, nơi trú ngụ chim trời và cá nước. Chuyện săn bắt chim ở rú Chá gần đây không còn nữa. Rú trở thành “mái nhà” cho rất nhiều loài. Con cuốc (quốc) không lẻ bầy kêu đến “chảy máu”. Tiếng “cúc cù” của bồ câu đã vang ấm nồng hơn. Cò trắng mỗi sớm, mỗi chiều chao cánh rợp rờn cho bóng dáng quê hương thêm dịu vợi. Con bói cá ẩn mình bất động đợi mồi không lo bị “kẻ săn” khác giương ná ngắm sau lưng... Miền trời bao nhiêu chim chóc thì miền nước có bấy cá tôm đáp lại. Dưới tán râm ở nơi hồ, bàu loài thủy sinh rất phát triển. Cá, tôm, cua... thành đặc sản. Cá kình, cá đối, cá ong, cá bống,... tôm sú, tôm rằn, tôm đất, tôm càng... cua trứng, cua chắc, của óp... Những loài thủy sản ở gần rú có một đặc điểm béo, ngon, thơm hơn những nơi khác. Người ta giải thích rằng do nguồn nước ở đây khá đặc biệt - nước lợ (pha trộn nước ngọt từ trong đồng ruộng ra và nước mặt ở phá) hoặc có thể một vi lượng khoáng chất nào đó đã tạo nên sự thơm ngon, khác lạ kia...

          Rú Chá bình phong giữ làng. Rú làm bình phong trước cửa Thuận An để che chắn cho làng bớt phần “bão táp mưa sa” hay sóng dập gió dồn. Rú làm “bàn tay” níu giữ cuối cùng những nhà cửa, vật dụng, thậm chí cả tính mạng con người khi có cơn lũ làm “trôi truột” mọi thứ từ làng ra. Đã có không ít người dân được rú níu “hồn lại” trong những trận lũ lịch sử... Không những thế, thời chiến, rú còn là nơi ẩn trú để các chiến sĩ hoạt động.

          Rú là nơi hẹn hò giai ngẫu. Những nõn tươi trên lá mùa xuân, những mát rượi dưới bóng cây mùa hạ, bên sắc màu vàng vàng của thu và đông màu nâu nâu của thân cành trụi lá. Cây chá như cảm biến với mùa màng và mang lại cho lòng người những cung bậc khác nhau. “Ai bảo thời gian không biến đổi?”. Ai bảo thời gian không tuần hoàn? Cứ hẹn hò, cứ check-in, cứ lên đài trông vọng nước non. Trong bán kính tầm mắt ở đài vọng của rú, bạn thấy được phá Tam Giang và cửa Thuận An với những con tàu vào đang vào ra; có những trụ cầu đang xây dựng - dự báo một tuyến cầu bắc qua cửa biển thênh thang. Những ao hồ nò sáo giăng mắc, cánh đồng làng rộng đang trở trăn vụ mùa... những ngôi làng thân thương lam khói. Màu của hồn quê sẽ quyện vào tâm tư và khơi gợi bao tứ thơ, điệu nhạc mến yêu. Cận cảnh hơn, bạn sẽ bắt gặp ngôi nhà nho nhỏ ăm ắp tình yêu của “già rú”, người đã năm mươi năm duyên thắm xây đắp tình yêu, đó là cặp vợ chồng ông bà Nguyễn Ngọc Đáp...

          Rú Chá kỳ bí và thiêng liêng. Có nhiều câu chuyện kỳ bí, ví như: chuyện về con rái cá trả thù người đánh đuổi nó; rái cá bắt cá xếp hàng bày “lễ cúng”; chuyện bóng ma chập chờn; chuyện về đôi rắn hổ có mồng trú ở nơi miếu thờ. Miếu thờ bà Đức Thánh Mẫu. Theo truyền thuyết của dân làng Thuận Hòa kể lại, ngày xưa trong một trận lụt lớn, bát nhang của Đức Thánh Mẫu ở điện Hòn Chén trôi về nằm ở đây. Dân làng thấy thế, bèn lập miếu thờ. Những nguyện cầu, khấn vái ở miếu thờ trở thành nét đẹp, nét văn hóa hay còn là dòng tâm linh nào đó. Dân làng tin rằng: “Rú tàn làng mạc”. Dù ở góc độ nào thì tâm niệm ấy cũng làm cho người dân không tàn phá và biết gìn giữ “lá phổi”, hồn cốt, bình phong... của làng. Hiện tại, miếu thờ được làm mới khang trang và đẹp.

          Rú Chá theo mùa và cùng thời cuộc. Xuân, hạ, thu, đông mỗi mùa mỗi khác. Mùa thu, lá rụng cùng hạt. Hạt sẽ được “phóng sanh” bay theo theo gió, trôi theo nước. Nó sẽ nảy mầm vào một môi trường nào đó thích hợp?... Ở một phiên khúc khác, giai đoạn khác như ngày xưa chẳng hạn. Rú là địa chỉ nhặt củi của người dân trong làng đem về sưởi ấm ngày đông, nấu bữa cơm ngày giáp hạt; củi rú thành món hàng trao đổi, mua bán ở một thời không xa, ba mươi năm trước vẫn còn. Có chị nhặt củi cả chặt củi đem đổi gạo nuôi con khôn lớn hơn mười năm cơ hàn và để rồi gương mặt thanh xuân thành gương mặt rộ. Gương mặt ấy, phải chăng từ “vươn vết” mủ cây chá mà thành? Người làng bảo mủ chá rất độc, mủ dính da, da bị phỏng. Trở về thực tại, rú Chá đã qua thời kỳ mới, thời kỳ rú thành rừng.

          Rú thành rừng. Nằm trong dự án, kế hoạch của tỉnh nhà với tổng vốn đầu tư mở rộng diện tích rừng ngập mặn tại xã Hương Phong khoảng 110 tỷ đồng, chủ yếu từ nguồn vốn đầu tư của DA “Hiện đại hóa ngành lâm nghiệp và tăng cường tính chống chịu vùng ven biển”, kết hợp vốn đầu tư, viện trợ quốc tế, vốn ngân sách Nhà nước và vốn huy động khác... Hiện tại, rú Chá có diện tích trên 22ha vì được trồng thêm các loại cây khác. Rú thành “rừng ngập mặn Rú Chá” với danh từ riêng “Rú Chá” chứ không còn là “rú Chá” nữa...

          ***

          Có gì thay đổi trong tim? Có gì khác trong hồn? Ta vẫn là ta của hôm qua nhưng không phải vậy. Ừ thì... rồi đây “dân làng vô rú cũng phải mua vé mà vô”. Bỗng tôi nhớ hương vị nấm chá, cứ sau mỗi mùa mưa dài xứ Huế, những củi mục tách ra từ thân thể chá đã hồi sinh lần cuối trước khi hóa thành mùn đất, cát bụi. Nhớ những ngày bắt chuột đồng ở rú mùa nước lũ, nhớ những cung đường lầy lội dưới tán cây cùng người dân băng ngang rú,... Nhớ là để quên và quên để mà tiếp nối cái mới, cái bắt đầu. Cuộc đời là những phủ định và thừa kế nhau.

           Rú Chá sẽ mãi là bình phong, mái che, điểm hẹn hò, ẩn chứa bao điều linh thiêng, huyền diệu và cả những giai ngẫu, giai điệu... cho phiên khúc lòng người.

Tranh Nguyện Trần